پلاتفۆرم یارسان: زوان داڵگی هویەت و ژیان ئنسانە
زوان داڵگی هویەت و ژیان ئنسانە
ئیمڕووژ ٢ رەشەمە، رووژ جەهانی زوان داڵگیە، ئەمانێ زوان کوردی لە رووژهەڵات کوردستان وە تایوەت لە ” کرماشان و ئیلام” لە لایەن رژیم فاشیست ئێران قەیەخەس.وە ئارا هاتن ئەی رووژە و دابین کردنێ وە جوور رووژ جەهانی، هەڵەوگەردێ ئەڕا جمشت خوەندکارەیل بەنگلادشی لە ساڵ ١٩٥٢ ک ژمار فرەیگ لە خوەندکارەیل بەنگالی وە نیشانەی ناڕەزایەتی دژ وە داسەپیان سیاسەتەیل زورەملی دەوڵەتی و داسەپانن زوان ئردو لە بەنگلادش ک ئەو وەختە وە پاکستان شەرقی ناوگیر بی وە سەر زوان داڵگی ناڕەزایی نیشان دان، خوەندکارەیل تەنیا داخوازیان ئەوە بی ک وە زوان داڵگی خوەیان بخوەنن و بنویسن و قسە بکەن ئەمانێ لە لایەن دەوڵەت پاکستان سەرکۆت کریان و هێرش کریا سەریان ک لە ئەنجام ٥ خوەندکار گیانیان لە دەس دان و ژماریگ زامدار بین. لە شوون ئەو چالاکی و هێرش پولیسە، لە رووژ ١٧ نوامبر ساڵ ١٩٩٩ ناوەند فەرهەنگ پەروەردەی یونسکۆ سەر وە سازمان نەتەوەیل یەکگردێ پیشنیار وڵات بەنگلادش قەبول کرد و ١٨٨ وڵات ئەندام یونسکو دەنگ دان و ئەوە قەبول کردن، کە دویاتر سازمان یونسکۆ رۆژ ٢١ فوریە جوور رۆژ جەهانی زوان داڵگی دەسنیشان کرد.
زوان داڵگی یەکمین زوانیگە کە بەشەر یای گرێ، ئەمانگ ئیسە زوانەیل فرەیگ لە ملەتەیل جەهان وە خاتر داسەپیان سیاسەت نژادپەرەستان و فاشیستانەی دەوڵەتی کەفتیەسە وەر هێرش و قەیەخەس، یەکێ وە ئەو زوانەیلە زوان کوردیە کە ئیمڕووژە وە مدوو سیاسەت نژادپەرەستانەی ئێران ئاسمیلە کریاس. لە ئێران وەخت خوەی رەزا شای پەهلەوی زوان رەسمی ئێران زوان فارسی ئێلام کرد و هاووەخت وە هێرش نزامی و سیاسی وە رووژهەڵات کوردستان، هێرش فەرهەنگی وەرفراوانێگ دەس وەپێکرد، لە شوون شوڕش گەلان لە ساڵ ١٣٥٧، رژیم جمهوری ئسلامی وە سیاسەتەیل وەرین قەیەخەی زوان کوردی درێژە دا، رژیم ئێران لە حەد نۊسان ماف خوەندن وە زوانەیل” ئازەری، عەرەبی، بەلوچی، تورکمەن، ئەرمەنی و چەن زوان ترەک وە پەسن کردن مادەی ١٥ی قانون ئەساسی وە رەسمیەت ناسی، ئەمانێ سەربار وە رەسمیەت ناسین ئەو مادە، ئجازەی خوەندن وە زوان داڵگی بێجگا لە زوان فارسی نەیریاس، میلیونەیل کەس کە زوان داڵگیان فارسی نیە، لە ماف خوەندن وە زوان داڵگی و قسە کردن وە زوان داڵگیان قەیەخەس، قەیەخە بیێن خوەندن وە زوان داڵگی ئەڕا مناڵەیل بوودە بایس ئەوە مناڵەیل لە خوەندن واز بارن، چۊنکە بێ بەش کردن مناڵەیل لە خوەندن وە زوان داڵگی وە مانای پایماڵ کاریە و رژیم ئێران کوومەڵگا وە ژێر پرسیار بردیە، ئەو سیاسەت نژادپەرستانە وە مدوو لە ناو بردن کولتور و فەرهەنگە و رژیم سیاسەت پاکسازی فەرهەنگی وە تایوەت لە کرماشان و ئێلام درێژە داس و مەدرسەیل کردیەسە بەرەی ئاسمیلە. خوەندن وە زوان داڵگی ماف ئنسانی و کوومەڵگاس و کوشتن زوان داڵگی هەر ئەو زهنیەت نژادپەرەستی و لە ناو بردن نژادە، کە وەساڵانە لە لایەن رژیم ئێران لە ناوچەگان رووژهەلات کوردستان وە تایوەت کرماشان و ئیلام پەیرەوی کەی. بڕێ لە هۊرمانەگان ئنسان ئازار دەی، یەکێ وە ئەو هۊرمانەگەیلە جنایەت رژیم فاشیست ئێران دژ وە کرماشانە، کە وە ساڵانە تەقەلا ئەڕا لە ناو بردن ناسنامە و وە فارس کردنێ کەید، هاووەخت جێ باسە ک بڕێ وە کەسەیل ک ناسنامەی خوەیان لە هۊر بردنە کەفتنەسە خزمەت رژیم و زوان داڵگی خوەیان لە هویر بردنە تەنانەت تەقەلا کەن زوان کوردی وە جوور بەشێگ لە فارسی نیشان بیەن. ئاسان ترین ڕێ ئەڕا لە ناو بردن زوان، لە ناو بردن نویسن وە ئەوە، ک نەوین ناوەند و پەروەردە وە زوان داڵگی لە ناوەندەیل ئامووزش گشتی بیەسە بایس لە ناو چیێن زوان کوردی، نزام ئاموزشی ئێران ئەڕا فارس زوانەیل دامەزریاس و زامەیلێ ئەڕا ئیمە مەندیە، ساڵانە چەند سەد هەزار مناڵ لە کرماشان و ئیلام وەی زامە ئاڵودە بوون، ک ئەی سیاسەت فاشیستانە تەنیا وە مانای داسپانن ستەم ئتنیکی نیە بەلکێ لە بوار ئەخلاقی و سیاسی وە شیوەی قورس خەتەرناکە.
خەڵک روژهەڵات کوردستان وە تایوەت” کرماشان و ئیلام” لە ژێر دەسەلاتداری رژیم ئێران، قوروانی ئەی ستەمە بینە، چۊنکە زوان داڵگی نیشانەی ناسنامەی ئنسانەگانە و زوان کوردی زوان گەل کوردە و زامن ناسنامەی خەڵک کرماشان و ئیلامە، وەختیگ زوان ئاسمیلە بود، نەتەوە و گەلیش لە ناو چوود.
فاشیستەیل ناوەندگەرا وە ئاشکار تەقەلا ئەڕا داگیرکردن هەمیشەگی کرماشان و وە فارس کردن کرماشان کەن و گەل کورد وەگشتی ئنکار کەن، لە ترس وەرفەراوانتر بین زوان کوردی لە بەین خەڵک، مەزهەب هاوردنەسە وەسەت و تەقەلا کەن لە بەین خەڵک ئاژاوە دروس بەکەن، تەجزیە و تەقسیم کرماشان و گوڕانن ناو کرماشان وە کرمانشاه لە سیاسەت و پلانەیەل داگیرکەرەیلە کە وە ساڵانە ئەنجام گرێ.
زوان داڵگی وەسیلەی پەیوەندی چەن میلیون هاوڵاتیە لە کرماشان و ئیلام، زوان ئەجدادەیل، نویسەرەیل و شاعرەیلمان بیە و جوور میراسمانە و بایەد بپارێزیمەی، ئەمانێ داخ داخان جوانەیلمان لەی میراس خوەیانە وە خاتر ئەوەیکە ئاسمیلە بینە و زوان فارسی لە زوان خوەیان خاستر زانن و دۊرەو کەفتنە وە جوورێ ک لە دایە گەورە و باوەیلمان هالی ناویمن. بایستەس کوردەیلیش وە ئاگاییەو خاوەنداری لە ناسنامەی خوەیان بکەن و وە گشت شیوەیگ زوان خوەیان بکەن بەشێگ لە ناسنامەیان، ئیمەیش وە جوور بەشێگ لە کوومەڵگا کە وە مناڵی زوانم ئاسمیلە بیە، داوا لە گەلەگەمان کەیم ک لە ماڵ و خەیاوان، گشت شوونێگ وە زوان داڵگی قسە بکەن و وە کوردی هەڵس و بنیش بکەن و ئەڕا وەرفەراوانتر کردن زوان کوردی هەروەیجوورە پشتیوانی لە خەباتکارەیل زوان کوردی بکەن. راسە کرماشان بێکارترین ئوستان لە ئێران و رووژهەڵات کوردستانە ئەمانێ وە فارسی قسە کردن و دەرچیێن لە ناسنامەی خوەمان، هۊچ لە رەوشەگە ناگوڕێ چۊکە وەختیگ زوان بمرێ دێ زنێەو ناکریەد و وەیخاترە هەتا ڕووژێگ بەشەر خوەی نەناسێ و شانازی وە زوان و فەرهەنگ خوەی نەکەید ناتوانێ هۊچ کارێگ ئەڕا ناسنامەی خوەی بکەید.
لە ئاخرە رووژ زوان داڵگی لە تێکووشەرەیل، چالاکەیل، زامەتکیشەیل و گشت پیرووز ویشیم و زوان گەل کوردیش لە درێژایی سەدان و هزاران ساڵ لە داوان زاگروس و باکوور مەزوپوتامیا پا داسە گەز و لە برابەر زوان و فەرهەنگەیل بێ‌گانە واوەسە کردێیە. هەر لە بەرخوەدان گەورایەیل کورد لە کەتیبەی بێستۊن -ک مل ئەڕا دژمن نەچەمانن و کیشیانە دار- تا بەرخوەدان سوڵتان سەهاک، لە شووڕش شیخ سەید پیران تا سەدان قیام تر یانە نیشانەیلێگ لە پارێزانن زوان و فەرهەنگ کوردیین. وەختێ تماشایگ وە دەورەی پردیوەر کەیمن ئەوساسە رەسیمنەو ک چل تەنان ئڕا گشتیان کوردی نۊسانە، ئەوەیشە لە حاڵێگا ک لەو زەمانە زوان عەرەبی و تا ئەندازەیگیش فارسی باو بۊە. لە دنیای ئمڕوو ک زانست زوانی ئێقەرە پێشرەفت کردێیە و داڵگ و باوگەیل زانن ک نەخش زوان داڵگی چەنێگ لە ژیان مناڵێیان کارگەرە، بایس گام کرداریێگ هەڵگرن و لە رووژێ لەوی ئمڕوو ک وە ناو زوان داڵگی ناوگیر بۊە، خوازیار رەسمی کردن زوان خوەیان لە مەدرەسەیل و جیەیل رەسمی بوون تا بەش ئەسڵی وجوود مناڵەیلیان لە ناو نەچوود.
پلاتفۆرم یارسان
